هندریل (دستانداز، میلۀ دستگرد) و گارد (جانپناه، حفاظ)
در International Residential Code (IRC) و International Building Code (IBC) تعاریف زیر برای حفاظ (Guard) و هندریل (Handrail) بکار برده شده است:
حفاظ (گارد):
عنصر یا مجموعهای از عناصر ساختمان که در مجاورت لبههای
آزاد سطوح مرتفع که محل رفت و آمد هستند، قرار داده میشود تا احتمال سقوط از این
سطوح به ترازهای تحتانی را به حداقل برساند.
میلۀ دستگرد (هندریل):
یک میله افقی یا شیبدار با قابلیت گرفتن با دست که به عنوان راهنما یا تکیهگاه عمل میکند.
مروری بر الزامات مربوط به دستاندازها، نردهها و میلههای دستگرد
در
ویرایش دوم از مبحث چهارم مقررات ملی ساختمان ایران (الزامات عمومی ساختمان) ضوابط
مربوط به دستاندازها، نردهها و میلههای دستگرد به بیان ساده به صورت زیر ارایه
شده است.
در محلهایی
که اختلاف سطوح بیشتر از 70 سانتیمتر باشد، باید به وسیلۀ دستانداز یا جانپناه
از احتمال سقوط افراد جلوگیری شود.
ارتفاع
دستاندازهای شیبدار پلهها یا شیبراهها از لبۀ پله یا سطح شیبراه
باید حداقل 90 سانتیمتر باشد.
در شرایط
زیر نصب میلۀ دستگرد الزامی است. مگر آنکه در ضوابط اختصاصی تصرفها به گونۀ
دیگری تعیین شده باشد:
در دو
طرف راهپلههایی که در مسیرهای دسترس یا خروجی اصلی ساختمان یا تصرف قرار دارند و
بیش از دو ارتفاع پله را طی میکنند.
در دو
طرف تمام شیبراههایی که در مسیرهای دسترس یا خروجی اصلی ساختمان یا تصرف قرار
دارند، به نحوی که همواره افراد در فاصلۀ 75 سانتیمتری یا کمتر از یک میلۀ دستگرد
قرار گیرند. لازم به ذکر است که وزارت ایمنی و
بهداشت ساکنین ساختمانهای ایالات متحده Occupational
Safety and Health Administration (OSHA)، استاندارهای جامعی را در
خصوص نردههای راه پله و حفاظها تدوین کرده که در بسیاری از کشورهای دنیا به
عنوان مقررات ملی لازم الاجراء میباشند. در این خصوص خوانندگان علاقمند میتوانند
به مجموعه استانداردهای OSHA 1926 مراجعه
نمایند.

در استاندارد مزبور، الزامات عمومی حفاظها و جانپنانها به بیان ساده به صورت زیر ارایه شده است:
ü هرجا که نصب جانپناه یا حفاظ و دستانداز الزامی باشد، باید منطبق با مقررات زیر اجراء شود:
ü ارتفاع دستاندازها یا جانپناهها از سطح فضا یا بام در دسترس، باید حداقل 110 سانتیمتر و از لبۀ پله یا سطح شیبدار حداقل 90 سانتیمتر باشد.
ü فاصلۀ خالی بین دو نردۀ عمودی دستانداز و جانپناه نباید بیشتر از 11 سانتیمتر باشد. در صورت وجود نردههای تزئینی، نباید از هیچ قسمت آن کرهای به قطر بیش از 11 سانتیمتر عبور کند.
ü استفاده از شیشۀ ایمن (سکوریت) و غیر ریزنده (لمینیت) در جانپناهها و دستاندازهای دارای شیشه الزامی است.
الزامات عمومی ساخت و نصب میلههای دستگرد نیز به صورت زیر ارایه شده است.
ü ارتفاع میلههای دستگرد که از لب پله و یا سطح کف تمام شدۀ شیبراه یا فضا اندازهگیری میشود، باید بین 85 تا 90 سانتیمتر باشد.
ü سطحی از میلۀ دستگرد که با دست گرفته میشود، باید پیوسته و یکنواخت بوده و بوسیلۀ هیچ قطعه یا عنصری قطع نشود.
ü انتهای میلۀ دستگرد باید به سمت یک دیوار، حفاظ یا سطح تردد چرخیده یا خم شود، و یا تا میلههای دستگرد خیز مجاور پلکان یا شیبراه امتداد داشته باشد تا از ایجاد جراحت یا گیر کردن اشیاء یا لباس افراد به میلههای دستگرد جلوگیری شود. در جایی که میلۀ دستگرد بین خیزهای مجاور پیوسته نیست، باید حداقل 30 سانتیمتر بصورت افقی از لبههای ابتدا و انتهای شیبراه و از بالاترین پیشانی پله ادامه داشته باشد. در پلهها، میلۀ دستگرد باید از سمت پایین شیب آن نیز، به اندازۀ عمق یک کف پله بعد از پایینترین پیشانی پله ادامه یابد.
ü قطر خارجی میلۀ دستگردی که مقطع دایرهای دارد، باید بین 35 تا 40 میلیمتر باشد، یا آنکه قابلیت گرفتن میلۀ دستگرد را به اندازۀ معادل آن فراهم سازد. اگر مقطع میلۀ دستگرد دایرهای نیست، اندازۀ محیطی آن باید حداقل 100 و حداکثر 160 میلیمتر، و حداکثر اندازۀ قطر آن 57 میلیمتر باشد. لبهها باید با شعاع حداقل یک چهارم میلیمتر گرد شده باشند.
ü فاصلۀ آزاد بین یک میلۀ دستگرد و دیوار یا سطح دیگر باید حداقل 40 میلیمتر باشد.
ü میلۀ دستگرد و دیوار یا هر سطح دیگر مجاور آن، باید عاری از هر گونه جسم تیز یا برنده باشند.
ü رنگ میلۀ دستگرد باید با رنگ محیط اطراف و جدارۀ زمینۀ آن متضاد باشد.
انواع نردهها و حفاظها
هندریل شیشهای یکی از جدیدترین و مدرنترین محصولات در زمینه نرده و حفاظ میباشد. این سیستم هندریل به دلیل شفافیت شیشه دارای قابلیت هماهنگی با اکثر فضاها و سبکهای معماری بوده و با ایجاد ساختاری یکپارچه و شفاف مورد توجه طراحان قرار گرفته است. این هندریلها دارای طرحهای بسیار متنوعی هستند و در عین حال امکان استفاده از طیف گستردهای از یراقآلات و شیشه های سکوریت، لمینیت و خم در آنها وجود دارد. این عوامل سبب شده که هندریل شیشهای علاوه بر زیبایی بصری ایمنی بسیار بالایی را نیز تامین کند.
در هندریلهای شیشهای به کمک ترکیب استیل و شیشه میتوان در کنار تامین ایمنی بسیار بالا، به جلوههای زیباییشناسی خیره کنندهای نیز دست یافت. همچنین در هندریلهای شیشهای میتوان به جای استیل از ترکیب شیشه و آلومینیوم نیز استفاده کرد.
لازم به ذکر است که هر یک از سیستمهای هندریل شیشهای نیازمند انجام طراحی بوده و نصب آنها به روش منحصر به فردی انجام میشود. دانش فنی، دقت و ظرافت و البته تجربه نقش تعیین کنندهای در تامین زیبایی و امنیت هندریل شیشهای ایفاء مینماید.
از مهمترین مزایای هندریل شیشهای میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
نصب سریع و در عین حال ساده و کمهزینه
هماهنگی با بیشتر فضاهای معماری
ایمنی بالا که به کمک استفاده از شیشههای سکوریت و لمینیت با ضخامت مناسب حاصل میشود.
نگهداری ساده و کم هزینه
امکان استفاده در فضای داخل و خارج ساختمان
امکان استفاده به عنوان نرده راهپله و حفاظ (جانپناه) بالکن و . . .
امکان انتخاب از میان طیف بسیار وسیعی از طرحها و رنگها
هندریل یا نردۀ شیشهای خود به سه گروه اصلی زیر قابل تقسیم است:
1.
نردۀ شیشهای با
سیستم اسپایدر (SpiderLink Glass Balustrade) در این روش به کمک قطعات موسوم به اسپایدر که در دو نوع دیسکی و
کانترسانک در دسترس است، تکیهگاههای نقطهای برای شیشه فراهم میشود. در سیستم
اسپایدر امکان استفاده از پایههای فلزی نیز وجود دارد، با این حال میتوان از خود
شیشه به عنوان تنها سازه باربر هندریل نیز استفاده کرد. میلۀ دستگرد (هندریل) نیز
میتواند توسط قطعات شبه اسپایدر به شیشه یا پایه فلزی متصل میشود. 2.
نرده شیشهای با
سیستم دکمهای (Glass Button Balustrade) در این سیستم قطعات شیشهای نرده در پیشانی بازشو (void) قرار گرفته و برای نگهداری آنها قبل از
اجرای پوشش نهایی پیشانی (دال بتنی یا تیر فولادی، بتنی یا چوبی)، قطعاتی موسوم به
دکمه متناسب با ابعاد شیشه نصب میشود. به این سیستم نگهداری شیشه در اصطلاح standoff گفته میشود. در این روش میلۀ دستگرد عمدتا
توسط المانهای شبیه اسپایدر به شیشه متصل میشود. 3.
نردۀ شیشهای دفنی (U Channel Glass Balustrade) در این سیستم ریل مخصوص U شکل بر
روی کفسازی یا در داخل آن نصب شده و سپس شیشه درون ریل مونتاژ میشود. در این روش
نیز میلۀ دستگرد (میلۀ هندریل) میتواند با تجهیزات متنوعی به شیشه متصل شود. در
این سیستم لازم است ضخامت شیشه و ریل نشیمن آن متناسب با نیازهای پروژه، محاسبه و
طراحی شوند. لازم به ذکر است به جای ریل U شکل میتوان
از گیرههایی موسوم به Stirrup نیز
استفاده کرد.
نردههاي استینلس استيل از زیبایی بسیار بالایی برخوردارند و امروزه به عنوان یک کالای پرطرفدار در بسیاری از پروژههاي ساختماني به کار برده میشوند. به واسطۀ استفاده از كروم (حداقل به میزان 10.5 درصد) در آلیاژ نردههای استیل، مزیت عمدۀ این نردهها، مقاومت مادام العمر در برابر زنگزدگي و تغيير رنگ است.
مزایای عمدۀ نردههای استیل شامل موارد زیر است:
ضد زنگ بوده و هرگز دچار زنگزدگی نمیشود.
در تماس با اجسام سخت و تیز بسیار به سختی خراشیده میشود.
بر خلاف نردههای برنجی، در اثر تابش خورشيد، برف و باران و رطوبت تغيير رنگ نميدهد.در محيطهاي اسیدی، قليايي و اشعۀ ماورای بنفش خورشيد مقاوم است.
دارای سطح صاف و صيقلي بوده و به سادگی تمیز و براق ميشود (برای جلوگیری از ايجاد لكههای آب بعد از تميز كردن نردههای استيل میتوان به جای آب شهری از آب مقطر استفاده کرد).به دلیل قابلیت انعکاس نور بالا، بسیار براق و دکوراتیو است.بر خلاف نردههای آلومینیومی، تحمل حرارتی بالایی دارد.استیلهای ضد زنگ سری 300 (مانند 304 و 316) جذب آهنربا نشده، از کیفیت بسیار بالایی برخودار بوده و در برابر رطوبت و حرارت مقاوم هستند. شاید استفاده از این محصول در نگاه اول هزینه بالاتری را به پروژه تحمیل کند، اما با توجه برخورداری از دوام بسیار بالا ارزش هزینۀ صرف شده را دارا است.
بسیاری از مواقع دیده شده که نردههای استیل بعد از سپری شدن یک بازۀ زمانی دچار لقی شده و شل شدهاند. این موضوع یکی از بزرگترین دغدغههای خریداران در سفارش هندریل استیل است. عوامل مختلفی در شل شدن نردههای استیل دخیل هستند که مهمترین آن نصب غیر استاندارد نرده استیل توسط افراد غیر حرفهای است. طراحی دقیق و حساب شده، تکنیکهای مناسب نصب، همچون جوشکاری آرگون و استفاده از ابزار و یراقآلات استاندارد از روشهایی هستند که لازم است برای جلوگیری از شل شدن نردههای استیل به کار برده شود

در حال حاضر در ساخت هندریل و گارد برای راهپله و بالکن استفاده از آلومینیوم یکی از مدرنترین و جدیدترین مصالح بشمار میرود.
بیلتهای آلومینیوم در دمای 400 درجه سانتیگراد که نرم و شکلپذیر شدهاند توسط دستگاه اکستروژن به پروفیل با شکل مورد نظر تبدیل میشوند. در ادامه پروفیل برش خورده داخل کوره قرار گرفته و در اثر اکسید شدن منیزیم به یک پروفیل سخت تبدیل میشود. در مرحله بعد عملیات پرداخت یا پولیش بر روی آن انجام میشود. آندایزینگ مرحلۀ بعدی است که در آن یک پوشش بسیار نازک روی مقطع ایجاد میشود که مانع از تغییر رنگ و خوردگی آلومینیوم خواهد شد.
نردۀ آلومینیومی جایگزین خوبی برای نردههای چوبی و آهنی است. از مزایای نردۀ آلومینیومی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
نرده آلومینیوم بسیار سبک بوده و در عین حال مقاومت مناسبی داشته و ایمنی مناسبی را تامین میکند.
دارای طرحها و رنگهای بسیار متنوعی بوده و باعث زیباتر شدن محیط میشود.
در مقابل رطوبت مقاوم بوده و میتواند در مناطق مرطوب به خوبی مورد استفاده قرار گیرد.
نرده آلومینیومی با گذشت زمان دچار شل شدگی نمیشود.
برای نصب نردههای آلومینیومی به جای پیچ متری، پایهها توسط پیچهای ساختمانی به کف متصل میشوند. این سیستم، در صورت بکارگیری طراحی و نصب اصولی، به هیچ عنوان به مرور زمان دچار شل شدگی نمیشود.

از ایده تا عمل
در حال
حاضر در ساخت هندریل و گارد برای راهپله و بالکن استفاده از آلومینیوم یکی از
مدرنترین و جدیدترین مصالح بشمار میرود.
بیلتهای
آلومینیوم در دمای 400 درجه سانتیگراد که نرم و شکلپذیر شدهاند توسط دستگاه
اکستروژن به پروفیل با شکل مورد نظر تبدیل میشوند. در ادامه پروفیل برش خورده
داخل کوره قرار گرفته و در اثر اکسید شدن منیزیم به یک پروفیل سخت تبدیل میشود.
در مرحله بعد عملیات پرداخت یا پولیش بر روی آن انجام میشود. آندایزینگ مرحلۀ
بعدی است که در آن یک پوشش بسیار نازک روی مقطع ایجاد میشود که مانع از تغییر رنگ
و خوردگی آلومینیوم خواهد شد.
نردۀ
آلومینیومی جایگزین خوبی برای نردههای چوبی و آهنی است. از مزایای نردۀ
آلومینیومی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
نرده
آلومینیوم بسیار سبک بوده و در عین حال مقاومت مناسبی داشته و ایمنی مناسبی را
تامین میکند.
دارای
طرحها و رنگهای بسیار متنوعی بوده و باعث زیباتر شدن محیط میشود.
در مقابل
رطوبت مقاوم بوده و میتواند در مناطق مرطوب به خوبی مورد استفاده قرار گیرد.
نرده آلومینیومی
با گذشت زمان دچار شل شدگی نمیشود.
برای نصب
نردههای آلومینیومی به جای پیچ متری، پایهها توسط پیچهای ساختمانی به کف متصل
میشوند. این سیستم، در صورت بکارگیری طراحی و نصب اصولی، به هیچ عنوان به مرور
زمان دچار شل شدگی نمیشود.
